Xã hội dân sự Việt Nam khuyến nghị cài nhân quyền vào điều kiện cho vay tín dụng quốc tế đối với chính phủ Việt Nam

Việt Nam | 20-06-2016

Kính gửi:     Ngân hàng thế giới

Quỹ tiền tệ quốc tế

Ngân hàng Phát triển Á châu

Chính phủ Nhật Bản

Chính phủ Hoa Kỳ

Quốc hội Hoa Kỳ

Chính phủ Australia

Liên minh châu Âu

9 trong số 15 chiếc ghế bị bỏ trống tại cuộc gặp của Tổng thống Mỹ Barak Obama với các đại diện của Xã hội dân sự Việt Nam vào tháng 5/2016 xứng đáng là hình ảnh có tính chứng minh rõ nhất về thực trạng nhân quyền ở Việt Nam. Nếu cả những khách mời của Tổng thống Mỹ mà còn bị công an Việt Nam ngăn chặn và câu lưu bất hợp pháp tại nhà riêng và tại đồn cảnh sát, cơ chế đàn áp một cách liên tục và có hệ thống của chính thể Hà Nội đối với các quyền tự do tôn giáo, tự do hội họp, tự do báo chí, công đoàn độc lập, tù nhân chính trị là hết sức dễ hiểu.

Thư khuyến nghị này khẩn thiết nêu những vấn đề dưới đây:

1. Viện trợ quốc tế đang gián tiếp nuôi dưỡng bộ máy an ninh Việt Nam

Hành động đàn áp mới nhất của chính quyền Việt Nam xảy đến đối với những người biểu tình bảo vệ môi trường vào tháng 5/2016, đã bị cộng đồng quốc tế chỉ trích gắt gao và kêu gọi phải có thay đổi. Những tổ chức nhân quyền như Freedom House đã nói rất rõ là trong thời gian gần đây chính quyền Việt Nam đang nỗ lực hạn chế hơn nữa tất cả mọi hình thức của những quyền căn bản đối với người dân trong nước.

Năm 2016, tổ chức Human Rights Watch đã đưa bản báo cáo về tình trạng nhân quyền ở Việt Nam với nhiều bằng chứng cho thấy có sự ngược đãi trắng trợn trên bình diện khắp nước từ phía chính quyền, trong đó có hăm doạ các nhà tranh đấu nhân quyền, công an sử dụng tra tấn đối với những người bị bắt, nhà nước đền bù không tương xứng cho người nông dân trên phần đất bị chính quyền cưỡng đoạt cho những kế hoạch phát triển và xây dựng, và tại Việt Nam hiện nay hoàn toàn không có các nghiệp đoàn lao động độc lập.

Cũng theo tổ chức Human Rights Watch, năm 2015 có ít nhất 45 bloggers và nhà tranh đấu tại Việt Nam đã bị những công an thường phục đánh đập. Và hiện nay chính quyền Việt Nam vẫn đang giam giữ khoảng 150 tù nhân chính trị.

Truyền thông – một trong những phạm vi thuộc đời sống sinh hoạt của người dân – vẫn đang bị chính quyền kiểm soát gắt gao nhất. Tổ chức Phóng viên Không Biên giới, xếp Việt Nam  đứng thứ 175 trong danh sách 180 quốc gia và lãnh thổ về mức độ tự do báo chí, chỉ trích chính quyền đang ra sức đàn áp những nhà báo nào không đi theo đúng đường lối của nhà nước.

Chính Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ phụ trách Dân chủ, Nhân quyền và Lao động – ông Tom Malinowski – đã phải khẳng định “chưa có tiến bộ nào để chúng tôi có thể nói là nhà nước Việt Nam đã đáp ứng đúng cam kết vể cải cách pháp lý”. Từ sau Hiến pháp năm 1992, chính quyền Việt Nam vẫn còn nợ người dân các luật biểu tình, luật lập hội và luật tự do tôn giáo…

Trong bối cảnh đó, mỗi đồng USD được các tổ chức tín dụng và các chính phủ quốc tế cho chính quyền Việt Nam vay tín dụng, dù dưới hình thức nào, đều có thể được hiểu đã và đang gián tiếp bổ sung nguồn máu nuôi dưỡng cơ thể lực lượng an ninh để đàn áp giới bất đồng chính kiến và người dân.

2. Nạn tham nhũng trong sử dụng vốn vay ODA

Từ nhiều năm qua, ODA đã trở thành một trong những quốc nạn về tham nhũng ở Việt Nam. Tỷ lệ thất thoát bình quân tại nhiều dự án ODA được đồn đoán khoảng 20 – 25%. Nhưng đó chỉ là mức “hợp pháp”. Thậm chí tỷ lệ tham nhũng ODA còn vọt đến 40% – được chứng thực bởi một dự án xây dựng trường tiểu học ở Hà Tĩnh và giai đoạn 2009 – 2010, do chính một tờ báo nhà nước nêu.

Có rất nhiều dẫn chứng về lãng phí và tham nhũng ODA. Năm 2015, báo chí phản ánh công trình cầu vượt Giá Rai (thị xã Giá Rai, Bạc Liêu) được xây dựng với tổng vốn đầu tư 290 tỉ đồng rồi… bỏ không khoảng ba năm nay do hết vốn làm đường dẫn, gây lãng phí. Hoặc dự án trích dầu cám ở Bến Tre, dự án dây chuyền dệt bao đay ở TP.HCM, dự án nhà máy thủy sản đông lạnh Hạ Long, chương trình phát triển dâu tằm tơ ở Lâm Đồng và hàng loạt dự án cơ khí, cấp nước, nông nghiệp vay vốn ODA từ Pháp, Đức không hiệu quả…

Một loạt dự án sử dụng vốn ưu đãi, nhất là lĩnh vực giao thông, chậm tiến độ và đội vốn lớn so với tổng mức dự kiến đầu tư ban đầu như dự án tuyến metro Nhổn – ga Hà Nội, dự án xây dựng tuyến metro số 1 (Bến Thành-Suối Tiên) và dự án metro tuyến Bến Thành-Tham Lương ở TP.HCM…

Bất chấp nhiều lần cộng đồng quốc tế đề nghị Việt Nam phải có cơ chế giám định độc lập về hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA, các bộ ngành và chính phủ Việt Nam vẫn tảng lờ. Cứ sau 5-7 năm, một nghị định về tiếp nhận, quản lý và sử dụng ODA lại được chính phủ ban hành. Nhưng lần nào cũng vậy, chẳng có bất cứ điều khoản nào cho thấy người dân được thông báo đầy đủ những thông tin ODA liên quan đến những dự án liên quan mật thiết đến dân sinh, cũng chẳng có chuyện người dân và Xã hội dân sự được đóng góp ý kiến và phản biện đối với những bất cập, bất công và nạn tham nhũng kinh hoàng trong môi trường ODA của giới quan chức.

Hiển nhiên và không thể khác, đó là nguồn cơn vì sao ngay cả những quốc gia như Đan Mạch, Thụy Điển, Úc… cũng phải thẳng tay cắt giảm viện trợ ODA đối với chính phủ Việt Nam.

3. Viện trợ ODA và IDA?

Vào tháng 6/2016, một báo cáo của Cục Quản lý nợ và tài chính đối ngoại – Bộ Tài chính Việt Nam cho biết chế độ vẫn còn một nguồn ngoại tệ cực kỳ dồi dào: Số vốn ODA mà các nhà tài trợ quốc tế đã cam kết với Việt Nam còn đến 22 tỉ USD.

Nếu tỷ lệ tham nhũng 40% tương ứng với con số 22 tỷ USD vốn ODA còn lại sẽ được giải ngân cho Việt Nam, sẽ có ít nhất hàng chục tỷ đô la viện trợ tuồn thẳng vào túi giới quan chức.

Hiện nay, giới lãnh đạo Việt Nam đang khẩn khoản đề nghị Nhật Bản ủng hộ Việt Nam tiếp cận nguồn vốn ưu đãi của các tổ chức tài chính quốc tế, trong đó có nguồn vốn IDA ưu đãi (không lãi suất) của Ngân hàng thế giới sau năm 2017.
Nhưng một nghịch lý rất lớn là trong khi IDA do Hiệp Hội Tổ Chức Phát Triển Quốc Tế thuộc Ngân Hàng Thế Giới lập ra nhằm hỗ trợ cho những nước nghèo nhất thế giới (có tỷ lệ Tổng thu nhập Quốc dân (GNI) theo đầu người dưới ngưỡng quy định của WB và được cập nhật hàng năm – hiện nay ngưỡng này là 1.135 USD), thì Việt Nam đã công bố thu nhập bình quân đầu người Việt Nam năm 2015 gấp hơn hai lần mức này – mỗi người dân Việt Nam thu nhập đến 2.300 USD một năm. Phải chăng Chính phủ Việt Nam đang muốn đánh lừa chính phủ Nhật và các tổ chức tín dụng để giành được những khoản vay IDA không phải trả lãi?

Có những dấu hiệu cho thấy chính phủ Việt Nam cũng đang muốn hàm ý đe dọa nếu như không có khoản vay IDA thì khả năng trả nợ sẽ bị ảnh hưởng, khi một tờ báo nhà nước là Dân Trí tuyên bố: ” Hiện tại, Việt Nam đang có kế hoạch vận động cho kỳ IDA 18, mục tiêu là nhằm có được giai đoạn chuyển tiếp phù hợp trong trường hợp Việt Nam tốt nghiệp IDA năm 2017, bảo đảm khả năng trả nợ bền vững của ngân sách nhà nước trong thời gian tới, không tạo ảnh hưởng bất lợi đến điều kiện tiếp cận nguồn vốn ODA và vốn vay ưu đãi khác.

4. Hãy cài nhân quyền vào các chương trình cung cấp tín dụng

4.1. Có thể áp dụng ‘lệnh cấm cho vay’ đối với chính phủ Việt Nam

Tại sao các tổ chức tín dụng và chính phủ quốc tế lại không áp dụng hình thức trừng phạt là lệnh cấm cho vay đối với chính phủ Việt Nam?

Lệnh cấm cho vay có hiệu quả hơn cấm vận thương mại và sẽ áp lực các nhà độc tài phải thực hiện cải cách cần thiết. Bởi các nhà độc tài đã bị giảm thiểu khả năng vay nợ bên ngoài để rồi biển thủ số tiền vay được hoặc sử dụng số tiền đó trong việc đàn áp người dân.

Đồng thời, lệnh cấm vận cho vay bảo vệ lợi ích của người dân vì giúp họ thoát khỏi trách nhiệm hoàn trả số nợ tích lũy sau khi thoát khỏi sự kềm kẹp của nhà cầm quyền bất chính.

Một ví dụ là chế độ phân biệt chủng tộc ở Nam Phi. Họ vay mượn các ngân hàng tư nhân suốt thập niên 80 trong khi phần lớn ngân sách được dùng tài trợ quân đội và cảnh sát để đàn áp những người dân gốc Phi. Giờ đây, người dân Nam Phi gánh chịu số nợ của những kẻ đã đàn áp họ.

Nhiều nhà độc tài khác cũng đã vay mượn từ nước ngoài, biển thủ vốn  vay cho các mục đích cá nhân, và để lại nhiều khoản nợ cho công chúng mà họ cai trị.  Dưới thời Mobutu Sese Seko, quốc gia Zaire đã tích lũy hơn 12 tỉ USD nợ công trong khi Mobutu  chuyển công quỹ vào các tài khoản cá nhân của hắn tổng cộng lên đến 4 tỉ USD (vào giữa thập niên 80) và sử dụng chúng để duy trì quyền lực thông qua việc nuôi dưỡng thuộc hạ và thanh toán chi phí quân sự. Fernando Marcos của Phillipines khi mất quyền lực năm 1986 cũng để lại khoản nợ nước ngoài 28 tỉ USD, trong lúc tài sản cá nhân của Marcos được ước tính lên đến 10 tỉ.

Trường hợp của Franjo Tudjman ở Croatia bị cho là một nhà cầm quyền thuộc loại “vạ” vì đã đàn áp báo chí, đối xử bạo lực đối với người chống đối, và biển thủ công quỹ.  Năm 1997, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cắt viện trợ dành cho Croatia vì Hoa Kỳ, Đức, và Anh quan ngại về “tình trạng dân chủ không phù hợp ở Croatia.” Tuy nhiên, các ngân hàng thương mại vẫn cho nhà cầm quyền Croatia đương thời vay thêm 2 tỉ USD trong khoảng thời gian IMF cắt viện trợ cho đến khi Tudjman qua đời năm 1999. Nếu lệnh cấm cho vay được áp đặt, các nhà tài trợ kia sẽ không cho Tudjman vay thêm 2 tỉ kia, và người dân Croatia hôm nay sẽ không phải gánh thêm khoản nợ đó.

4.2 Cài nhân quyền vào các chương trình cung cấp tín dụng

Chúng tôi – các tổ chức Xã hội dân sự độc lập ở Việt Nam – khẩn thiết khuyến nghị các tổ chức tín dụng và các chính phủ quốc tế rằng đã đến lúc cần suy nghĩ một cách nghiêm túc về cài nhân quyền như một trong những điều kiện tiên quyết vào các chương trình cung cấp tín dụng, đặc biệt là vốn ODA và IDA, kể cả vay vốn ODA với lãi suất thị trường (không ưu đãi).

Và đặc biệt là cài nhân quyền vào kế hoạch ký kết và giải ngân 22 tỷ USD vốn ODA còn lại cho Việt Nam, dù số tiền này đã được ký theo từng dự án hay mới chỉ là cam kết theo lộ trình đến năm 2020 và sau năm 2020.

Nghị định quản lý và sử dụng vốn ODA của Việt Nam phải được cải cách triệt để. Phải có vai trò và quyền lực rất cụ thể của người dân và những tổ chức giám định độc lập ODA của nước ngoài trong đó.

Viện trợ ODA phải được sử dụng đúng mục đích, đặc biệt không được sử dụng cho mục đích “chi thường xuyên” bao gồm chi cho lực lượng công an. Hãy chú ý về kế hoạch vay trả nợ năm 2016 đã được Chính phủ Việt Nam phê duyệt, trong đó có nguồn vay từ vốn ODA ưu đãi là 99.000 tỷ đồng, tương đương 4,7 tỷ USD, trong đó có 56.000 tỷ đồng để “bù đắp bội chi ngân sách”, tức dùng cho mục “chi thường xuyên”.

Nếu từ năm 2014, giới nghị sĩ Mỹ đã cài quyền tự do tôn giáo vào TPP thì tại sao WB, IMF, ADB và những quốc gia như Nhật Bản, Australia, Liên minh châu Âu lại không hướng đến Xã hội dân sự, tự do ngôn luận, tự do thông tin và quyền “dân chủ cơ sở” của người dân để buộc giới quan chức Việt Nam bớt tham nhũng tiền đóng thuế của công dân các nước viện trợ?

Hãy buộc chính phủ Việt Nam phải đáp ứng những đòi hỏi thiết yếu về nhân quyền sau đây:

– Trả tự do cho tất cả tù nhân lương tâm;

– Tôn trọng quyền tự do biểu đạt, tụ họp ôn hoà và lập hội, trong đó có các nghiệp đoàn, tổ chức tôn giáo và tổ chức xã hội dân sự độc lập;

– Cải tổ luật nhằm xoá bỏ những điều vi phạm các quyền kể trên và bao gồm những điều phát huy các quyền ấy;

– Công nhận và hợp tác với xã hội dân sự độc lập.

Trân trọng.

Việt Nam ngày 20 tháng 6 năm 2016

———————

Các tổ chức Xã hội dân sự độc lập Việt Nam đồng ký tên:

Hội Nhà báo độc lập Việt Nam – Đại diện: Tiến sĩ Phạm Chí Dũng, Chủ tịch

Hội Cựu tù nhân lương tâm – Đại diện: Hai đồng chủ tịch là Bác sĩ Nguyễn Đan Quế và Linh mục Phan Văn Lợi

Hội Anh Em Dân Chủ – Đại diện: ông Nguyễn Trung Tôn

Tăng đoàn Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất – Đại diện: Hòa thượng Thích Không Tánh

Giáo Hội Phận giáo Hòa Hảo Thuần Túy – Đại diện: ông Lê Quang Hiển, Chánh Thư Ký Trung Ương

Giáo Hội Liên Hữu LuTheran VN – HK – Đại diện: Mục sư Nguyễn Hoàng Hoa