Ở Việt Nam không thể có tự do báo chí

Hiến pháp 2013, Điều 25, ghi: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình”. Tuy nhiên quyền tự do báo chí lại chịu giới hạn bởi “Báo chí ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là phương tiện thông tin thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của cơ quan Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức chính trị xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp; là diễn đàn của Nhân dân”. (Trích Điều 4, Luật Báo chí 2016).

Chính vì lẽ báo chí phải nói theo ý của Đảng, nên việc mới đây báo Tuổi Trẻ phải nhận ‘bản án’ đình bản 90 ngày đối với phiên bản điện tử [https://tuoitre.vn/] là chuyện rất bình thường.

Ông Trần Đại Quang cần lên tiếng

Cựu tổng biên tập báo Thanh Niên, ông Nguyễn Công Khế nói rằng việc đình bản tờ Tuổi Trẻ online cho thấy ở Việt Nam không có môi trường nào dành cho tự do báo chí.

“Về phát biểu của chủ tịch Trần Đại Quang trong buổi tiếp xúc cử tri gần đây được Tuổi Trẻ dẫn lại,cho rằng, chủ tịch nước đã đồng tình về phải có luật biểu tình là không chính xác. Nếu đúng như vậy, thì trách nhiệm thuộc về cá nhân thông tin sai sự thật,chứ không phải cả tờ báo phải gánh chịu bằng hình thức đình bản. Văn phòng chủ tịch nước, hoặc chính chủ tịch Trần Đại Quang có văn bản lên tiếng phủ nhận thông tin sai sự thật đó và buộc ban biên tập báo Tuổi Trẻ phải công khai đính chính và xin lỗi theo hướng giải quyết của tinh thần Luật dân sự và Luật báo chí, hoặc Văn phòng chủ tịch nước có thể khởi kiện báo Tuổi Trẻ ra Toà án dân sự.

Việc đình bản một tờ báo dù thời gian ngắn hay dài cũng không phải là giải pháp tốt về chính trị và thúc đẩy một xã hội có thêm lòng tin vào chính quyền. Dư luận và trên mạng xã hội đang đồn đoán rằng do báo Tuổi Trẻ viết nhiều bài về vụ AVG liên quan đến bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Trương Minh Tuấn cho nên việc đình bản tờ báo được cho là xuất phát từ Bộ trưởng. Lời đồn đoán này không có lợi gì cho cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực này, dù lời đồn đại đó, có cơ sở hay không có. Tôi thì không tin vào tin đồn đó nhiều lắm. Các cơ quan có thẩm quyền nên xem lại việc đình bản tờ Tuổi Trẻ online, và nên tìm một hướng giải quyết khác tốt hơn cho một xã hội cần hướng đến một Nhà nước Pháp quyền”. Ông Nguyễn Công Khế nêu một đề xuất với văn phong thuần… tuyên giáo.

Cãi lời Đảng là đi vào tù!

Từng là trưởng đại diện tại Hà Nội của báo Tuổi Trẻ, nhà báo Đặng Tâm Chánh kể lại câu chuyện cũ về việc buộc báo chí phải nói theo ý của Đảng: Một lần ông Võ Văn Kiệt gọi tôi đến nhà hỏi tôi về Tất Thành Cang, khi ấy đang là bí thư thành đoàn.

Tôi thật sự chỉ biết y từ một cán bộ đoàn trường Luật về thành đoàn, là người thiết lập sự cai trị của thành đoàn lên báo Tuổi Trẻ một cách toàn diện. Điều này, các đời bí thư thành đoàn trước đây chưa từng làm được.

Không chỉ là việc y đưa cán bộ thành đoàn về tham gia ban biên tập, nắm giữ các vị trí chủ chốt các mặt của báo Tuổi Trẻ. Lần đầu tiên trong lịch sử báo Tuổi Trẻ, một cán bộ đoàn “chay” (có nghĩa là không hề biết gì về viết báo, làm báo) được Cang điều động về làm tổng biên tập tờ báo, khi ấy là một nhật báo có số lượng phát hành lớn nhất cả nước, một đẳng cấp nghiệp vụ vào hàng top của top làng báo Việt Nam. Trước đó, mọi chức sắc của thành đoàn được điều về Tuổi Trẻ đều phải trải qua môi trường làm nghề từ phóng viên lên mới được tham gia lãnh đạo tờ báo.

Mạng xã hội khi ấy mới hình thành nhưng đã sôi nổi. Y Cang có lẽ là một chủ quản báo chí đầu tiên chủ trương hạn chế phóng viên của mình trao đổi thông tin, bình phẩm trên mạng.

Làng báo khi ấy đình đám vụ PMU 18. Báo Tuổi Trẻ lúc đó thậm chí nhận được điện thoại trực tiếp của lãnh đạo cao cấp trong khí thế hừng hực phá án, một đại án tham nhũng chưa từng có. Nhưng người hùng chống tiêu cực bị dính chưởng. Phóng viên phải vào tù. Tổng viên tập bị điều động. Hai phó tổng biên tập bị mất chức. Tổng thư ký toà soạn bị biếm chức. Cang đã làm việc đó quyết liệt.

Ông Kiệt phản đối cách tạo ra không khí căng thẳng làm chùn bước báo chí đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng. Nhưng ông không tỏ ra bênh vực, hay có ý kiến bảo vệ một cá nhân nào bị dính chưởng. Ông lặng lẽ thu xếp cuộc gặp Tất Thành Cang.

Ngay sau buổi gặp là câu chuyện lần đầu tiên tôi được nghe chính ông kể bằng giọng biếm nhẽ. Cái tên Tất Thành Cang nói lái là tôi được nghe “phổ biến” từ chính ông trong lần đó.

Ông kể ông gặp y với tâm tình của một người gắn bó mật thiết với thành đoàn. Ông gợi mở một giải pháp theo ông là hợp đạo lý với sự phát triển của thành phố và Tuổi Trẻ.

Ông kể ông nói Tuổi Trẻ đã từ một tờ báo của thanh niên trở thành một tờ báo của thành phố, của cả nước. Lẽ ấy nên tháo gỡ những giới hạn hành chính cho tờ báo. Ông nói một sự thật giản dị, chiếc áo chủ quản cho Tuổi Trẻ đã chật, làm khổ cả Tuổi Trẻ, khổ cả thành đoàn. Phải ngồi kiểm điểm những vướng bận đó với những “cấp dưới” từng là đàn anh đàn chị của thế hệ Tất Thành Cang ở thành đoàn, ông nghĩ là một việc khổ não và không dễ dàng. Ông gợi mở, nên thay chủ quản cho Tuổi Trẻ. Theo ông nên chuyển chủ quản của Tuổi Trẻ về mặt trận thành phố, nơi thành đoàn cũng là tổ chức thành viên. Đồng ý, thì việc còn lại để ông lo.

Nhưng ông đã bị từ chối. Thẳng thừng.

Bữa đó ông cũng kể câu chuyện ông Trường Chính yêu cầu giải thể tờ Tin Sáng, thời ông làm bí thư thành ủy. Đích thân ông cầm danh sách cán bộ công nhân viên báo Tin Sáng bố trí và dặn dò cẩn thận cho các tổng biên tập các báo, từ Sài Gòn Giải Phóng, Tuổi Trẻ, Phụ Nữ Thành phố, Khoa học Phổ thông… tiếp nhận, đối đãi chu đáo, trọng thị với những người làm báo Tin Sáng. Với ông đó là những người làm báo có nghề, sau 1975 Thành uỷ vận động họ tiếp tục làm nghề nên thành phố cứ trù trừ mãi trước sức ép phê bình tờ báo Tin Sáng là kiểu làm báo tự do kiểu tư sản. Mãi đến khi đích thân ông Trường Chinh gọi điện thoại trực tiếp cho ông, ông phải chấp hành…

Tự do báo chí là gì?

Linh mục Lê Ngọc Thanh (Dòng Chúa Cứu Thế Sài Gòn), người có thời gian làm báo tại Mỹ kể rằng khi ông bày tỏ với những người bạn Mỹ về việc cần những giấy phép gì để có thể hành nghề nhà báo, để có thể mở và vận hành một tờ báo, một trang tin tức… thì nhiều người Mỹ đã ngắn gọn: “You already have it! It’s our bill of rights” (Bạn đã có nó rồi mà! Tuyên ngôn nhân quyền của chúng ta đấy!).

Những người bạn Mỹ nói rằng Tuyên ngôn nhân quyền nói chung, và Tu Chính án thứ Nhất nói riêng, vốn nghiêm cấm Quốc hội thông qua bất kỳ đạo luật nào hạn chế quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, trở thành nguồn sinh lực và thành trì bảo vệ tự do báo chí Hoa Kỳ gần như tuyệt đối.

Về mặt tổ chức, không cơ quan nhà nước nào có thể cấp giấy phép để thành lập một tờ báo. Như đã nói, tự do báo chí là quyền hiến định với Tu chính án thứ Nhất, vậy nên không luật nào có thể được xây dựng và ban hành tại Hoa Kỳ với tư tưởng cấp, xét duyệt việc thành lập một tờ báo.

“Hiển nhiên, còn tùy thuộc và việc bạn muốn thành lập tờ báo đó dưới mô hình tổ chức kinh doanh nào, hoặc giả sử nếu bạn muốn tờ báo hoạt động như một tổ chức phi lợi nhuận; pháp luật của từng tiểu bang sẽ có những quy định đăng ký tương ứng. Nhưng có một điều chắc chắn là loại hình hoạt động báo chí, trang tin tức của bạn không thể bị kiểm soát hay yêu cầu giấy phép, phê duyệt gì cả”. Luật sư Trần Thành, người đang ấp ủ dự án về tự do truyền thông cho Việt Nam, tiếp lời của linh mục Lê Ngọc Thanh [ông Lê Ngọc Thanh, Phạm Chí Dũng và Trương Duy Nhất là ba người Việt Nam nằm trong danh sách 100 anh hùng thông tin thế giới được Tổ chức Phóng viên Không Biên giới (RSF) vinh danh năm 2014].

“Nếu báo chí ở Việt Nam được quyền nói không theo ý của Đảng, thì tôi cho rằng Chủ tịch nước sẽ phải chứng minh rằng ông đã biểu đạt rõ ý là ông không ủng hộ thông qua luật biểu tình, và không mong muốn chuyển lời của cử tri đến Quốc hội, nhưng Tuổi Trẻ vẫn cố tình hiểu sai và đăng thông tin sai sự thật. Dĩ nhiên sau đó là cần một phiên tòa công minh phân xử đúng sai. Nhân dân cần minh bạch thông tin và tự do tiếp cận thông tin, chứ không phải nền kiểm duyệt của những quan tòa tự phong!”. Luật sư Trần Thành biện giải.